Chińskie początki papieru

Tradycja chińska podaje, że wynalazcą papieru był uczony i wysoki dostojnik państwowy Cai Lun (I wiek n.e.). Dziś wiemy jednak, że papier produkowano w Chinach już co najmniej 200 lat wcześniej. Pierwotnie papier produkowano wyłącznie z włókien roślinnych. Świadczą o tym znaleziska archeologiczne z początku panowania dynastii Han (II wiek p.n.e.). Papier, materiał pozornie tak nietrwały, przez ponad 1200 lat zachował się w chińskich grobowcach.

Wynalezienie papieru właśnie w Chinach wiąże się prawdopodobnie z produkcją jedwabiu w tym kraju. Stosowane procesy technologiczne mają wiele podobieństw. Pierwotnie papier produkowano zresztą z białkowych włókien jedwabnych, dopiero później zaczęto stosować także włókna celulozowe. Wysokiej jakości papier produkowano ze szmat lnianych i włókien morwowych, dopiero później odkryto niższej jakości papier drzewny. Pierwotny papier to luksusowy, drogi w produkcji papier czerpany.

Znane od tysięcy lat technologie produkcji papieru nie zmieniły się do dziś. Nadal produkuje się cenny papier czerpany, większe znaczenie ma dziś jednak piękny i kosztowny papier japoński, niż papier chiński. W papiery artystyczne i luksusowe papiery czerpane typu japońskiego zaopatrzony jest każdy specjalistyczny sklep papierniczy: papier, w tym stosowany w origami (japońska sztuka składania papieru) jest jednym z symboli minimalistycznej estetyki tradycyjnej kultury japońskiej. Najdelikatniejszy papier japoński produkuje się z krzewów gampi i kory rośliny zwanej mitsumata.

Droga do Europy

Papier dostał się do Europy przez Azję Środkową. Przez Jedwabny Szlak Arabowie sprowadzili papier do Samarkandy, a następnie na cały Bliski Wschód. Arabowie, twórcy podstaw nowożytnej chemii, zmienili znacznie proces produkcji papieru.

W Europie papier produkować zaczęto w XIII wieku w Hiszpanii. Po zdobyciu muzułmańskiej dotąd Andaluzji przez Chrześcijan nie zaprzestano produkcji papieru. Wielką sławą cieszyły się także papiernie średniowiecznej Sycylii. Stopniowo rozpowszechnił się on w całej Europie, wypierając dotąd produkowany z żołądków cielęcych pergamin.

Pergamin był materiałem pięknym i trwałym, ale bardzo kosztownym. Rozpowszechnienie papieru ułatwiło więc wynalezienie druku - inkunabuły (pierwsze książki drukowane) sporządzone są niemal wyłącznie z papieru. Wprowadzenie papieru w Europie opóźniało się jednak, głównie ze względu na przyzwyczajenia i gusty (pergamin ceniono wyżej) oraz ze względu na niechęć do muzułmańskiego pochodzenia papieru.

Produkcja papieru nie zmieniała się znacznie przez wieki. Duże udoskonalenia wprowadzono w XVII-wiecznej Holandii.

Rewolucja przemysłowa

Ręczny wyrób papieru na szerszą skalę zakończył się w XIX wieku, wraz z rewolucją przemysłową i wprowadzeniem młynów parowych. Papier stał się odtąd tani. Umożliwiło to szybki rozwój prasy i innych form komunikacji masowej oraz rozpowszechnienie edukacji, także wśród kobiet i osób ubogich. Historia papieru leży więc u podstaw współczesnego społeczeństwa. Papier stał się zresztą nie tylko materiałem piśmienniczym, zyskał także wiele innych zastosowań, przede wszystkim w produkcji opakowań kartonowych.

Problemem stał się jednak surowiec. Brakowało szmat, z których produkowano dotąd większość papieru. Rozwiązaniem okazało się wynalezienie papieru celulozowego produkowanego z odpadów drewnianych w połowie XIX wieku. To właśnie papier celulozowy pozwolił na rozpoczęcie produkcji tanich papierowych opakowań i równie taniego, ale nietrwałego papieru gazetowego.

Burzliwy rozwój papiernictwa trwa do dzisiaj: zapoczątkowany w XIX wieku przemysł celulozowo-papierniczy jest jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki. Cenimy jednak nadal wytworne i eleganckie papiery typu tradycyjnego oraz luksusowe i trwałe papiery artystyczne. Odwiedźmy więc sklepy papiernicze, równie fascynujące i tajemnicze, jak sklepy z antykami, przyprawami, dziełami sztuki, świeżą kawą czy dalekowschodnią herbatą.