Na kim ciąży odpowiedzialność za finansowanie i organizację leczenia i rehabilitacji dzikich zwierząt?

W związku z powtarzającymi się sytuacjami dotyczącymi odmowy organizacji i finansowania pomocy dzikim zwierzętom w nielicznych gminach powiatu gorlickiego, a także mając na uwadze sytuację dzikich zwierząt w Polsce, Fundacja Dziki Projekt skierowała do Ministerstwa Klimatu i Środowiska pismo z zapytaniem o aktualne ustawodawstwo wskazujące jednostkę odpowiedzialną za pomoc dzikim zwierzętom oraz dotyczących potencjalnych zmian w przepisach tak, aby wskazywały jednoznacznie samorządy gminne, jako organ zobowiązany do podjęcia działań w tym zakresie. 

Aktualne ustawodawstwo jest jasne w tym zakresie, ale wymaga od samorządu gminnego znajomości kilku ustaw, co niestety rodzi problemy i prowadzi do zaniechań. 

Poniżej publikujemy odpowiedź Departamentu Ochrony Przyrody w Ministerstwie Klimatu i Środowiska w sprawie poruszonej przez Fundację Dziki Projekt.

W odpowiedzi na pismo z dnia 10 stycznia 2024 roku w sprawie prowadzenia ośrodków rehabilitacji dzikich zwierząt i udzielaniem im pomocy poniżej przekazuję co następuje. 

Pierwszą kwestią poruszoną w piśmie jest odpowiedzialność za finansowanie i organizację leczenia i rehabilitacji dzikich zwierząt (zarówno tych powypadkowych, jak i wymagających opieki weterynaryjnej w innych sytuacjach). Należy zauważyć, że przepisy nie wskazują wprost, który podmiot ma obowiązek udzielania pomocy rannym zwierzętom dziko występującym oraz kto odpowiada za finansowanie leczenia i rehabilitację dzikich zwierząt. z wyjątkiem niżej wymienionych przypadków.

Zgodnie z art. 25 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2023 r. poz. 1580, z późn. zm.) prowadzący pojazd mechaniczny, który potrącił zwierzę, obowiązany jest, w miarę możliwości, do zapewnienia mu stosownej pomocy lub w przypadku konieczności uśmiercenia, do zawiadomienia jednej ze służb, o których mowa w art. 33 ust. 3 wspomnianej ustawy (tj. lekarza weterynarii, członka Polskiego Związku Łowieckiego, inspektora organizacji społecznej, której statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, funkcjonariusza Policji, straży miejskiej lub gminnej, Straży Granicznej, pracownika Służby Leśnej lub Służby Parków Narodowych, strażnika Państwowej Straży Łowieckiej, strażnika łowieckiego lub strażnika Państwowej Straży Rybackiej). W myśl art. 37 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt naruszenie ww. nakazu jest wykroczeniem i podlega karze aresztu lub grzywny.

Jednocześnie należy pamiętać, że jeżeli ranne zwierzę stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego wskazane jest powiadomienie o tym zdarzeniu Policji, do której obowiązków należy czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu na drogach, zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 988, z późn. zm.). Mając na uwadze, że ranne zwierzę pozostawione na poboczu drogi stanowi potencjalne zagrożenie dla ruchu drogowego, gdyż może ponownie wejść na drogę. Policja powinna podjąć działania związane z zabezpieczeniem rannego zwierzęcia.

W zakresie nieujętym powyżej, należy wskazać, iż zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2023 poz. 40) do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Wspomniane potrzeby obejmują również sprawy ochrony przyrody. Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2023 r. poz. 1336, z późn. zm.) ochrona przyrody polega na m.in. zachowaniu składników przyrody, dziko występujących zwierząt oraz 
zwierząt objętych ochroną gatunkową. Należy uznać, że ochrona przyrody obejmuje wszelkie działania, które zapobiegają zmniejszaniu się populacji dzikich zwierząt, a więc również działania polegające na udzielaniu pomocy w incydentalnych przypadkach, jeżeli zwierzę można uratować. 

Należy zauważyć, iż przypadki takie mają charakter lokalny. Skoro zatem do zadań własnych gminy należą zadania w zakresie ochrony przyrody, to można uznać, że do zadań gminy należy również udzielanie pomocy dzikim zwierzętom przebywającym na terenie gminy, w szczególności poprzez zorganizowanie akcji ratunkowych lub zapewnienie transportu zwierząt do ośrodków rehabilitacji zwierząt. 

Jednocześnie należy zauważyć, iż zgodnie z art. 163 i 164 pkt 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.), zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla innych organów władz publicznych lub innych jednostek samorządu terytorialnego, wykonuje gmina. Samorząd terytorialny działa na podstawie Konstytucji i ustaw, w pierwszym rzędzie na podstawie ustawy o samorządzie gminnym. Określając rolę ustrojową i zadania publiczne samorządu terytorialnego, Konstytucja wprowadza bardzo istotną zasadę domniemania jego właściwości.

Z treści powyższych przepisów, inne niż gmina organy władzy publicznej mają w zakresie administracji terenowej kompetencje wyraźnie określone i sprecyzowane, w przypadku zaistnienia więc spraw spornych z tego zakresu, należy przyjąć domniemanie, iż w tych kwestiach, niezastrzeżonych ustawowo dla innych władz i organów, właściwe są organy samorządu terytorialnego, a konkretnie samorządu gminnego (Wiesław Skrzydło. Komentarz do art. 164 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Stan prawny: 2013.03.01). 

Mając na uwadze powyższe, biorąc pod uwagę fakt, iż przedmiotowe kwestie nie są regulowane odrębnymi przepisami, w ocenie Ministerstwa Klimatu i Środowiska uznać należy, że to samorząd gminny odpowiada za zapewnienie pomocy rannym osobnikom należących do chronionych gatunków dziko występujących zwierząt znalezionych na terytorium gminy przede wszystkim przez ich dostarczenie do odpowiednich placówek. Należy w tym miejscu zauważyć, że powyższa opinia jest tożsama także ze stanowiskiem Najwyższej Izby Kontroli wyrażonej w raporcie z kontroli nr P/19/066 pn. Postępowanie ze zwierzętami wolno żyjącymi (dzikimi) na terenie miast (dostępnym pod adresem: https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/19/066/).

Warto pamiętać, że w myśl art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, dbałość o przyrodę jest obowiązkiem nie tylko organów administracji publicznej, ale też osób fizycznych. Na podstawie § 9 pkt 3 lit b rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. poz. 2183, z późn. zm.), w przypadku chwytania objętych ochroną zwierząt rannych i osłabionych w celu udzielenia im pomocy weterynaryjnej lub przemieszczenia do ośrodka rehabilitacji zwierząt, nie jest wymagane uzyskanie w tym zakresie zezwolenia organów ochrony przyrody. Przepis ten ma na celu umożliwienie podjęcia działań bezpośrednim świadkom zdarzeń z udziałem rannych zwierząt.

Samo leczenie rannych czy chorych zwierząt powinno być wykonywane przez podmiot uprawniony tj. lekarza weterynarii albo ośrodek rehabilitacji zwierząt. Wykaz wszystkich ośrodków rehabilitacji zwierząt dostępny jest na stronie: https://www.gov.pl/web/gdos/wykaz-osrodkow-rehabilitacji-zwierzat. 

Zgodnie z art. 76 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody regionalny dyrektor ochrony środowiska może dofinansowywać z własnych środków budżetowych leczenie i rehabilitację zwierząt w ośrodkach rehabilitacji zwierząt.

W kolejnej kwestii poruszonej w piśmie, czyli zmian w przepisach informuję, że w minionej kadencji Sejmu w resorcie środowiska procedowany był projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw (druk UD 39), w którym proponowano m.in. nowelizację ww. art. 76 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody, celem nadania mu brzmienia: „Leczenie i rehabilitacja zwierząt w ośrodkach oraz funkcjonowanie ośrodków mogą być dofinansowywane w szczególności ze środków jednostek samorządu terytorialnego, regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz ze środków przewidzianych dla organizacji pożytku publicznego".

W projekcie ustawy, o którym mowa powyżej, proponowano także nowelizację art. 11a ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2023 r. poz. 1580 z późn. zm.), której celem było doprecyzowanie w sposób jednoznaczny obowiązku gmin do udzielania pomocy dzikim zwierzętom, poprzez nadanie przepisowi następującego brzmienia: 8) zapewnienie całodobowej opieki weterynaryjnej w przypadku zdarzeń losowych, w szczególności zdarzeń drogowych, z udziałem zwierząt domowych, gospodarskich lub dziko żyjących, w których zwierzęta te odniosły obrażenia, w tym zapewnienie transportu zwierząt dziko żyjących do ośrodków rehabilitacji zwierząt;". 

Jestem pewna, że znowelizowanie omawianych przepisów, z ewentualnym wprowadzeniem dodatkowych rozwiązań prawnych i finansowych, wpłynęłoby pozytywnie na organizację systemu pomocy dzikim zwierzętom. Do chwili obecnej nie wznowiono prac nad tym projektem. Jak tylko ruszą pracę, zachęcam serdecznie do włączenia się w proces legislacyjny, poprzez udział w konsultacjach publicznych. Jestem przekonana, że z Państwa pomocą wypracujemy przepisy, które nie będą budzić wątpliwości, kto powinien zatroszczyć się o ranne zwierzę.

Paulina Zastępa
Dyrektor Departament Ochrony Środowiska 
Ministerstwo Klimatu i Środowiska