Co to jest odszkodowanie?
Odszkodowanie to świadczenie, jakiego ma prawo domagać się poszkodowany z tytułu powstałej szkody od osoby, która ją wyrządziła, bądź od podmiotu, który za nią odpowiada (np. od zakładu ubezpieczeń).
Zgodnie z kodeksem cywilnym naprawienie szkody powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego – poprzez przywrócenie stanu poprzedniego albo zapłatę odpowiedniej kwoty. Świadczenie w pieniądzu będzie zastosowane w sytuacji, gdy przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo prowadziłoby do powstania nadmiernych kosztów czy trudności.
Szkoda objęta odszkodowaniem może dotyczyć:
- osoby – np. kosztów leczenia,
- majątku – np. kosztów zakupu zniszczonego sprzętu elektronicznego,
- poniesionych strat – czyli rzeczywistego uszczuplenia majątku poszkodowanego,
- utraconych korzyści – tzn. braku powiększenia majątku, którego poszkodowany miał prawo się spodziewać z wysokim prawdopodobieństwem.
Poszkodowany musi udowodnić, że poniósł szkodę i wykazać jej zakres. Rolą odszkodowania jest wyrównanie ubytków, dlatego wysokość roszczenia nie może być wyższa od rozmiarów szkody.
Na czym polega zadośćuczynienie?
Od odszkodowania trzeba odróżnić zadośćuczynienie.
Zadośćuczynienie to pieniężna rekompensata za wywołaną szkodę niemajątkową, czyli powstałą krzywdę. Mogą się na nią składać zarówno cierpienia fizyczne, jak i psychiczne. Celem zadośćuczynienia jest złagodzenie tych przykrych dolegliwości, a nie – jak w przypadku odszkodowania – wyrównanie powstałej szkody, ponieważ krzywdy nie da się bezpośrednio naprawić w pieniądzu.
Nie masz pewności, jakie roszczenia możesz zgłosić w swojej sprawie? Różnice między odszkodowaniem i zadośćuczynieniem wytłumaczą Ci adwokaci z Kancelarii BUTNY z Gdyni, która specjalizuje się w sprawach cywilnych. Po przeprowadzeniu analizy sprawy otrzymasz rekomendację co do dalszego sposobu działania i wsparcie na kolejnych etapach procesu.
Jak wylicza się wysokość odszkodowania, a jak zadośćuczynienia?
Obliczenie wysokości odszkodowania za szkodę w majątku odbywa się z wykorzystaniem metody różnicowej, kosztorysowej, ubezpieczenia wartości nowej albo ubezpieczenia w wartości otaksowanej.
W przypadku metody różnicowej należy ustalić różnicę między rzeczywistym stanem majątku osoby poszkodowanej po powstaniu szkody, a jego wartością, która istniałaby, gdyby do zdarzenia ją wywołującego nie doszło. Dla przykładu w przypadku stwierdzenia szkody całkowitej pojazdu odejmuje się od wartości nieuszkodzonego pojazdu wartość wraku.
Metoda kosztorysowa polega na hipotetycznym ustaleniu kosztów przywrócenia uszkodzonej rzeczy do stanu poprzedniego jeszcze przed dokonaniem naprawy. Taki sposób wyliczenia odszkodowania ma uzasadnienie m.in. w przypadku dochodzenia wypłaty od ubezpieczyciela ze względu na charakter tej odpowiedzialności. Skorzystanie z metody nie będzie dopuszczalne, gdy naprawienie rzeczy nie jest możliwe albo pociąga dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty.
Innym rozwiązaniem jest ubezpieczenie w wartości nowej. W tym przypadku, gdy dojdzie do zniszczenia przedmiotu ubezpieczenia, zakład ubezpieczeniowy będzie zobowiązany wypłacić odszkodowanie w kwocie, która pozwoli na jej pełne odtworzenie. Opisywana metoda jest podobna do metody kosztorysowej, ale można ją zastosować również w sytuacji, gdy odtworzenie rzeczy pociągałoby nadmierne trudności lub koszty.
Metoda ubezpieczenia w wartości otaksowanej polega na określeniu wysokości odszkodowania na podstawie wskazanej w umowie wartości przedmiotu ubezpieczenia. W tej sytuacji nie ma znaczenia, czy rzeczywista wartość rzeczy w chwili zdarzenia różniła się od wartości otaksowanej czy nie.
Opisane metody nie mają zastosowania do obliczenia odszkodowania w razie wystąpienia szkody na osobie. W tym przypadku jego wysokość ustala się na podstawie dokumentów potwierdzających np. poniesione koszty leczenia oraz utracony zarobek, a w przypadku śmierci – koszty pogrzebu.
Zadośćuczynienie pełni funkcję kompensacyjną. Jego zapłata ma zrekompensować negatywne przeżycia. Z tych względów ustalenie jego wysokości jest znacznie trudniejsze niż w przypadku odszkodowania. Podczas ustalania wysokości zadośćuczynienia pod uwagę bierze się przede wszystkim:
- długotrwałość cierpień,
- zakres trwałego uszczerbku na zdrowiu,
- wiek poszkodowanego,
- aktualną stopę życia społeczeństwa.
Wysokość zadośćuczynienia musi być w każdej sytuacji oceniana indywidualnie, dlatego katalog czynników branych pod uwagę przy rozpatrywaniu sprawy jest otwarty. Dla przykładu, jeśli mamy do czynienia z uszkodzeniem ciała, sąd uwzględni przede wszystkim czas trwania leczenia, stopień intensywności dolegliwości fizycznych i psychicznych, rodzaj urazów (czy są odwracalne, czy np. doszło do trwałego kalectwa), szanse na przyszłość, a także subiektywne okoliczności, takie jak m.in. poczucie nieprzydatności. Przy ustalaniu wysokości należnego zadośćuczynienia pomocne jest orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Kiedy ubiegać się o odszkodowanie, a kiedy o zadośćuczynienie?
Różnice między instytucjami odszkodowania i zadośćuczynienia sprawiają, że nie tak łatwo zrozumieć, kiedy można dochodzić zapłaty każdego z nich. Warto pamiętać, że odszkodowanie może być należne zarówno w przypadku powstania szkody w mieniu, jak i na osobie. Zadośćuczynienie jest kolei ściśle powiązane z krzywdą człowieka, dlatego prawo do żądania jego zapłaty jest ograniczone do szkody na osobie.
Różnice najlepiej pokazać na przykładzie.
W przypadku wypadku samochodowego, w którym doszło do zniszczenia pojazdu i uszczerbku na zdrowiu człowieka, poszkodowany będzie się mógł domagać odszkodowania np. za uszkodzenie samochodu, koszty leczenia czy utracone zarobki.
Zadośćuczynienie to z kolei świadczenie mające stanowić rekompensatę za wywołane wypadkiem samochodowym ból i cierpienie.
Podczas gdy wydatki na naprawę pojazdu czy leczenie łatwo udowodnić i zmierzyć, ludzkie cierpienie nie ma charakteru obiektywnego i różni się w zależności od indywidualnych cech każdego człowieka, stąd ustalenie zasadności przyznania zadośćuczynienia i obliczenie jego wysokości to często spore wyzwanie dla sądów.
